غار کلماکره به صورت اتفاقی در سال ۱۳۶۸ توسط یک چوپان که در تعقیب بز گمشده از گلهاش بود کشف شد. او در دهانه غار که دالانی طولانی و منتهی به تالارهای اصلی است یک سکه کشف کرد که این داستان به کنجکاوی وی و کشف کل گنجینه انجامید.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پس از مدتی از وجود چنین غاری مطلع شد و گروهی را برای حفاظت از آن راهی کرد اما تمام اشیاء موجود در این غار که شامل سکه ، ماسک های طلایی صورت انسان ، مجسمه نقرهای از اشکال حیوانات و جامهای نقرهای گوناگون مربوط به تمدن ایلام ، اوایل حکومت هخامنشیان و اواخر دوره مادها بود توسط افراد محلی و قاچاقچیان از غار خارج شده بود. و بدین ترتیب میراث ملتی کهن بدست عده ای سوداگر به تارج رفت.
دیرینه شناسان متعقدند که این اشیاء احتمالاً در خزانه دولت هخامنشیان در شوش نگهداری می شده است. پس از تصرف بابل و بینالنهرین کوروش ، تمام خزائن را از معابد بابل به خزانه خود انتقال داده است. در زمان حمله اسکندر به ایران جهت حفاظت و ممانت از دست یابی اسکندر ، این گنجینه به کوههای پلدختر منتقل شد و چهار نگهبان مخفیانه از آن محافظت میکردند که بر اثر گذر زمان هر چهار با مرگ طبیعی مرده اند، پس از کشف غار در سال ۱۳۶۸ هنوز آثاری از چهار سرباز نگهبان وجود داشت.
غار کلماکره در لرستان و بخش مرکزی پلدختر واقع شده و یکی از شش گنجینه بزرگ کشف شده در تاریخ بشر است.
از مسیر پلدختر و از طریق جاده ی شوسه ای که در حاشیه شمالی رودخانه کشکان است، پس از طی 12 کیلومتربه دهکده ی قشلاقی به نام دره باغ می رسیم.
از این آبادی تا دهانه غار مسیری است کوهستانی که باید پیاده طی شود. کوه آهکی مّلِه ( گردنه ) که غار باستانی کلماکره در سطح رو به آفتاب آن قرار گرفته است، از غرب شهرستان پلدختر آغاز شده و با انحرافی اندک از شرق به جانب شمال شرقی کشیده شده است.
رود خانه های کشکان و سیمره در جنوب کوه مله به هم می پیوندند و در امتداد کبیرکوه که در مقابل آن قد برافراشته است، جریان می یابند.
این اثر اعجاب انگیز به ارتفاع 550 متر بلندتراز سطح دشت در سمت شرقی یکی از آخرین دره های صخره ای آن واقع شده است. دهانه غار به سمت غرب باز شده و در دل صخره به سوی شرق ادامه می یابد.
دهانه های تقریبا دو قلوی غار در پناه پوز صخره ای شیب دار با دیدی کاملا کور قرار گرفته است، به همین دلیل تا مدتها دهانه های آن از نظرها پنهان مانده است؛ بنابراین از هر نظر پناهگاه بسیارمطمئنی برای اختفا و شرایط اضطراری به حساب می آید.
کلماکره از سه کلمه ی جداگانه کل ( Kal )، ما ( Ma ) ، و کره ( KARRAH ) تشکیل شده است. کل در گویش لری ، بز کوهی وحشی را گویند. کلمه "ما " با توجه به مفهوم محلی به صورت پسوند"مان" به معنای پناهگاه و محل استقرار به کار برده می شود. ترکیب این دو کلمه به معنای پناهگاه بز کوهی قلمداد می شود. " کره " نیز همان درخت انجیر وحشی است.
در مجموع می توان نتیجه گرفت که کلماکره به معنای((پناهگاه کل و محل رویش درخت انجیر))است یا به تعبیری روشن تر اختصاصات غار را نشان می دهد.
از نظر مختصات جغرافیایی این غار دارای طول جغرافیایی47:37:25 وعرض جغرافیایی33:11:43 می باشد وارتفاع آن از سطح دریا1270 متر است.
دهانه ی غار حدود30 متر پایین تر از قله کوه وتقریبا در محل تلاقی دیوارهای دره ای است که درضلع شمالی کوه وجود دارد، پیشانی غار یک و نیم متر جلوتر از پایین دهانه بوده و این خودیکی از ویژگی های این غار محسوب می شود. همین موضوع هم علت پنهان ماندن آن از دیدگاه رهگذران احتمالی یا شکارچیان و شبانان بوده است.
بررسی های انجام شده مبین این مطلب است که غار کلماکره هیچ گاه راه دسترسی آسانی نداشته و از دیرباز دست یابی به آن مشکل بوده است. برای ورود به غار جز فرود از این ارتفاع و گذشتن از باریکه راهی بزرو به طول 10متر به سمت ورودی دهانه ی غار راه دیگری وجود ندارد. طول دهانه غار حدود 20 متر و ارتفاع آن بین 1تا 7 متر است.
ورودی غار در جنوب دهانه قرار گرفته و کم ترین ارتفاع را دارد. نور طبیعی تا عمق 10 متری دهانه در این تالار رفت و آمد را ممکن می سازد ولی از آن پس تاریکی محض بوده و بدون استفاده از نور مصنوعی امکان پیشروی وجود ندارد. دسترسی به فضای داخلی غار که از چهار تالار نسبتا بزرگ تشکیل شده و برخی ورودی های حفره ای آن نزدیک 80 سانتی متر است، بسیار دشوار است. چند آبچال کوچک و بزرگ و مملو از آب در تالارهای دوم، سوم و چهارم غار دیده می شود.
به نظر می رسد برخی از اشکال استالاگمیت های موجود در غار نتیجه ی دخالت مصنوعی انسان در آن باشد ، به عنوان مثال ظرف سفالین شکسته موجود در تالار دوم روی استالاگمیت ها قرار گرفته که شکل آنها دقیقا شبیه کوزه ای بزرگ، سالم و مصنوع بشر است، که به مرور زمان روی آن را لایه ای از رسوبات آهکی پوشانده و قندیل آویزان شده آن شکل نامنظمی به خود گرفته است.
این غار پس از کشف اتفاقی مورد تعرض قرار گرفت و غارت شد. به دنبال کشف غار گزارش هایی به دست آمد که منجربه کشف و ضبط غیرمترقبه مجموعه ای ارزشمند از اشیای تاریخی و فرهنگی از وابستگان کاشف غار گردید.
اولین اشیای این غار توسط کمیته انقلاب اسلامی پلدختر ضبط شد این اشیاء شامل ماسک طلایی از چهره انسان، سه عدد گوش کوچک حیوان از جنس نقره، سه عدد گوش بزرگ حیوان از جنس نقره، دو عدد میله فلزی منحنی داس مانند، سه قطعه شمش نقره و... هستند. علی رغم درگیری های جدی و عملی میراث فرهنگی محل ، بخش بزرگی از این مجموعه به دست قاچاقچیان افتاده و به صورت غیر قانونی به خارج از کشور خارج شد.
متاسفانه در پشت سر تاجران عتیقه و اشیای هنری گروه های مختلفی از دلالان، مال خرها، دزدها، جاعلان آثار هنری و حفاران ساده لوح وجود داشتند که علاوه بر چپاول گنجینه ، مناظر و نمادهای زیبا درون غار را تبدیل به ویرانه های مخروبه کردند.
بسیاری از اشیا به خارج از کشور راه یافت و تعدادی از آنها در قالب یک نمایش ویژه در نیویورک، لس آنجلس، لندن و وین در معرض دید عموم گذاشته شد. تعداد قابل توجهی از این اشیا توسط یک تاجر عتیقه که سالیان دراز با باستان شناسی ایران درگیر بود، گردآمد و آنها را در کتابی تحت عنوان ((گنجینه کوه ها و هنر مادها)) در لندن به چاپ رسانید. همه موزه های معتبر دنیا میزبان تعددای از اشیاء این گنجیه عظیم می باشند.
برخی از اشیا این مجموعه توسط گالری هنر عتیقه فنیکس phoenix که در ژنو و نیویورک دفتر دارد، خریداری شده است. قسمتی هم از این گنجینه ضبط و در مالکیت موزه های خرم آباد و موزه ی ملی ایران قرار گرفت.
در تیر ماه 1371خورشیدی رسول بشاش پژوهشگر ایرانی ماموریت یافت که تعدادی از کتیبه های اشیا منسوب به غار را مورد مطالعه قرار دهد. اولین گزارش در مورد غار کلماکره را حسین غضنفری ارایه داد و سپس در سالهای 1371 و 1372 طی دو فصل نصرت الله معتمدی در این غار دست به کاوش زد که متاسفانه هیچ نتیجه ای مبنی بر کشف اشیا جدید در بر نداشت. بنابراین قبل از اینکه باستان شناسان بتوانند فهرستی از آثار موجود در غار را تهیه کنند، این غار مورد هجوم و تخریب روستاییان و چپاولگران آثار باستانی قرار گرفت و صدها اثر باستانی آن را به تاراج بردند.
از سوی دیگر مناظر و نمادهای بسیار بدیع و زیبای غار می توانست از مواریث ارزشمند طبیعی کشور به شمار آید. اما متاسفانه بسیاری از پدیده های توصیف ناپذیر و طبیعی این مکان شگفت انگیز و آثار 2700 ساله آن به امید گنج یابی توسط شکارچیان آثار عتیقه منهدم شده است.
صحنه هایی رویایی از استالاگمیت ها و استالاکتیت های طلایی رنگ غار، حوضچه های پر از آب، دهلیزها و حفره هایی که مکان مخفی نمودن اشیای درون غار بوده اند، از جلوه های منحصر به فرد این غار شگفت انگیز است که چشم هر بیننده ای را صیقل می دهد.
همکنون بیش از یکصد اثر از غار کلماکره در گنجینه موزه قلعه فلک الافلاک خرم آباد نگهداری می شود.
بر اساس مستندات باستان شناسی اکثر اشیایی که در گنجینه قلعه فلک الافلاک نگهداری می شوند جام و از جنس نقره اند که بر روی آنها خط میخی نگاشته شده و مشخص می کند این اشیا کشف شده مربوط به تمدن ایلام نو قبل از هخامنشیان یعنی نیمه اول هزاره اول پیش از میلاد بوده است.
کلیه تصاویر درج شده مربوط به گنجینه کلماکره می باشند.