همانگونه که در پست سفر به منطقه سنگان استان خراسان نوشتم زعفران یکی از محصولات بسیار پر ارزش و استراتژیک نواحی محروم ایران و یکی از محصولات برتر صادراتی می باشد دلیل این امر نیز خواص ویژه و منحصر بفرد این محصول ذی قیمت است که در زیر نگاهی گذرا به این محصول و خواص آن خواهیم داشت .
نخستین مزارع زعفران در عهد مادها درنواحی همدان ، نهاوند ، بروجرد و کرمانشاه ایجاد گردید. اما امروزه کشت زعفران عمدتا در خراسان رضوی و جنوبی به ویژه در قائنات ، فردوس ، بیرجند ، گناباد ، بجستان ، تربت حیدریه ، کاشمر و خواف متمرکز شده است . هرچندایران اولین و بزرگترین تولید کننده زعفران دنیاست ( 90درصدکل زعفران جهان در ایران تولید می شود ) اما ازنظرفراوری، بسته بندی و تجارت زعفران برخی از کشورها ازجمله اسپانیادر سطح جهانی حرف اول را می زنند.زعفران گیاهی است با اسم انگلیسی SAFFRON و نام علمی SATIVUS CROCUS که متعلق به خانواده زنبقیان است . این گیاه دارای گلهای زیبای بنفش رنگ و کلاله های به رنگ قرمز تند و قیفی شکل است . قسمت مورد اضافه گیاه که به نام زعفران در بازار تجارت موجود است ، انتهای خامه و کلاله ی گل ( مادگی ) است که سه شاخه و به رنگ قرمزمتمایل به نارنجی است . زعفران خیلی مرغوب ، قسمت کلاله ی گل یعنی قسمت انتهایی خامه است و میله ی خامه ، زعفران درجه دو و نامرغوب را تشکیل می دهند . برای تهیه یک کیلو زعفران بسته به مرغوبیت و تعداد کلاله گل ها بطور متوسط نیاز به حدود ۷۵-۸۵ کیلو گل می باشد. درگذشته زعفران بروجرد ، اصفهان ، قم و نهاوند شهره آفاق بوده ولی امروزه زعفران فقط برای نواحی جنوب خراسان شهرتی خاص ایجاد کرده است ، تا آنجا که استان خراسان به عنوان عمده ترین و مرغوب ترین تولید کننده ی این محصول در جهان شناخته شده است .
رنگ زعفران
اصلی ترین عامل ایجاد قدرت رنگی در زعفران ، ترکیبی است به نام کروسین . این ماده یکی از چند (( کاروتنوئید )) محدود موجود در طبیعت است که به آسانی در آب حل می شود . این حلالیت یکی از دلایل کاربرد وسیع آن به عنوان رنگ دهنده در مواد غذایی و داروئی نسبت به سایر کاروتنوئیدها است .
خواص دارویی
زعفران از نظر طب قدیم ایران دارای طبیعت گرم و خشک است . مهمترین خاصیت زعفران که از قدیم الایام از آن استفاده می شده ، نشاط آوری قوی است که از آن در درمان افسردگی بهره می گرفتند . زعفران گیاهی اشتهاء آور و محرک عصب است . زعفران اثر مسکن درد دارد . باعث تحریک اعصاب می شود . خون ساز است و گردش خون را آسان می سازد .
مهمترین خواص زعفران عبارتند از :
1. زعفران را به عنوان یک ماده ی معطر به غذا و شیرینی جات افزوده و مصرف می کنند .
2. طبیعت گرم دارد . بنابراین مقوی حواس بوده ، نشاط آور قوی است و برای رفع افسردگی اثر قاطع دارد .
3. مسکن سرفه و برونشیت های مزمن است .
4. برای تسکین درد دندان ، رفع حالات تشنجی و بی خوابی مفید است و همراه با عسل برای رفع سنگ کلیه ، سنگ کیسه صفرا ، رفع انسداد کبد و طحال و تسریع زایمان مفید است .
5. برای افراد مبتلا به سردرد و افرادی که دچار بی خوابی هستند استشمام گرد آن موثر است .
6. برای درمان گرفتگی و درد عضلات موثر است .
نگهداری زعفران
زعفران به ویژه بعد از آسیاب شدن باید دور از نور و رطوبت ودر جام شیشه ای نگهداری شود . زیرا با توجه به این که اسانس ( مواد معطر ) زعفران قابل تبخیر شدن است .در صورت نگهداری نا مناسب ، به مرور زمان اسانس آن تبخیر شده ، از اثرات داروئی و طعم و مزه آن کاسته می شود و مرغوبیت آن از دست می رود .