به گفته محمد ایراننلو گردشگر شهیر، استان کرمان ، استانی سرشار از عجایب است ابنیه های تاریخی متعدد از گوشه و کنار این گسترده سر برآورده اند و هر یک داستانها و افسانه های خاص خود را دارند از قلعه دختر و داستان کرم ابریشمش تا داستانهای مخوف اما واقعی حمله آقا محمد خان قاجار به دیار کرمان، اما از همه اعجاب آمیز تر وجود شهری در حاشیه کویر شهداد و در نزدیکی شهر کرمان است.
شهری در ابعاد بسیار کوچک که قسمتی از آن از دل خاک بیرون آمده است گفته می شود تمدن کشف شده در کویر شهداد بیش از پنج هزار سال قدمت دارد و این شهر اعجاب آمیز و کوچک نیز جزئی از این تمدن فراموش شده و سر به مهر است.
شهری کامل برای انسانهایی با قدی کمتر از یک متر با 5 هزار سال قدمت
اما اینکه چرا این شهر به شهر کوتوله ها شهرت یافته است به دلیل ساختار بسیار خاص و کوچکش است بطوریکه کوچه ها، معابر خانه ها و گنجه ها و حتی تنورهای ساخته شده در این خانه که مشخص است که مورد استفاده نیز قرار گرفته اند همگی در اندازه هایی ساخته شده اند که تنها انسانهایی با قدی کمتر از یک متر می توانند از آن استفاده کنند.
این شهر که در 100 کیلومتری کرمان و در حاشیه غربی کویر لوت قرار گرفته است ذهن بسیاری از باستانشناسان را به خود جذب کرده است اما هیچ گاه پاسخی منطقی در خصوص دلایل ساخت این شهر داده نشده است.
گزارشهای متوالی از این شهر باستانی اما کوچک، موجب شده است مسئولان میراث فرهنگی وجود شهر کوتوله ها را تکذیب کنند اما هیچ گاه نتوانستند توضیح دهند که دلیل ساخت این شهر و از همه مهمتر استفاده از وسایل تعبیه شده در این شهر کوچک چه بوده است.
مومیایی های یافت شده در کرمان کوتوله نیستند
از سوی دیگر برخی نیز سعی در ارتباط این شهر با کشف اجساد به ظاهر مومیایی شده کوچکی دارد که در استان کرمان هر از چند گاهی کشف می شود اما در همه این موارد پس از بررسی از سوی میراث فرهنگی و کارشناسانش این ایده در نهایت در رسانه ها منعکس شده است که اجساد مومیایی شده مربوط به کودکانی است که به دلایلی سالها قبل فوت کرده اند با این وجود داستانهای بی انتهای شهر کوتوله های استان کرمان ادامه دارد و کسی نتوانسته است جوابی مناسب در این خصوص ارائه دهد.
نکته دیگری که موجب تعجب باستانشناسان شده و به حلقه ای گم شده مبدل شده است که هنوز جوابی برای آن یافت نشده، این است که زمانی این شهر از زیر خروارهای شن و ماسه کویر بیرون آورده شد دربهای خانه های شهر گل اندود شده بود.
مهاجرت بی پایان آدم کوتوله ها/ شهری که به حال خود رها شد
برخی بر این عقیده هستند که هزاران سال قبل مردمان این شهر به دلیل عواملی ناشناخته که شهر را تهدید می کرده است و برای حفظ جان خود اقدام به گل اندود کردن درب خانه ها و مسدود کردن آنها کرده اند و در حالی که خانه ها و اشیای درون آنها سالم بوده اند شهر را به حال خود رها کرده و رفته اند.
اینکه مقصد این مردمان کجا بوده و دلیل تهدید و در نهایت اینکه چرا به شهر آسیب نرسیده است مشخص نیست.
در سال 1846 میلادی و پس از آنکه سفالینه های سطحی در این قسمت از کویر که پیش از این تصور می شد که فاقد تمدن تاریخی باشد مشاهده شده نخستین کاووشهای باستانی در این منطقه آغاز شد و در نهایت مشخص شد روزگاری این منطقه مملو از حیات بوده است، نام خبیص بر این تمدن گذاشته شد و مشخص شد مردمانی در اواخر هزاره چهارم قبل از میلاد در این منطقه می زیسته اند.
در نهایت در جریان کاوشها ، هشت فصل باستانشناسی در این منطقه انجام شد که حاصلش کشف هزاران شی تاریخی، گورستانهای متعدد، کوره های مسی که نشان می داد در آن دوران مردمان شهداد به پیشرفتی قابل توجه در صنعت دست پیدا کرده اند حتی قدیمیترین بیرق فلزی جهان در این منطقه کشف شد که البته در کمال تعجب هیچ یک از آنها نه در شهداد و نه در کرمان نگهداری نمی شوند!
با وجود کشفیات آن دوران پس از انقلاب نیز چهار فصل کاوش در این منطقه صورت گرفته است که نتایج قابل توجهی از جمله محله بندی شهرها بر اساس صنوف کشف شد. مردمان با تمدنی کهن که هزاران سال قبل در این منطقه زیست می کرده اند و محله های مختلف از جمله محله جواهر سازان و کشاورزان و پیشه وران داشته اند.
معمایی در قلب کویر/ گفته های سرپرست گروه باستانشناسی تمدن خبیص
اما در جریان این اکتشافات نیز زنجیره ابهام در خصوص شهر کوتوله ها و علت ترک شهر توسط ساکنانش پاره نشد و گویی برای همیشه به دل تاریخ سپرده شده است.
گفته های میرعابدین کابلی، سرپرست وقت باستانشناسی منطقه تاریخی شهداد بر ابهامات معماهای این شهر افزوده است.
کابلی می گوید: مردمان این شهر پنج هزار سال قدمت تمدن دارند و یافته های حاصل از کاوش ها نشان می دهد مردمانی فکور و دارای تمدن و قدرتمند در این منطقه زیست می کرده اند.
وی با اشاره به حلقه تمدنی شهداد می گوید: در کاوشها تعداد قابل توجهی از ظروف و اشیایی مختلف، گورستانها و نحوه های تدفین و مشاغل مختلف و خانه ها و کوره های ذوب مس و حتی مزارع شخم زده شده ای که رها شده اند کشف شده است
مردم برای بازگشت امید داشته اند
وی در خصوص دلیل ترک این شهر توسط ساکنانش گفت: عاملی این شهر را تهدید می کرده است، بررسیهای میدانی نشان می دهد مردم در هنگام ترک شهر برای بازگشت امید داشته اند بطوریکه بسیاری از جواهرات و مهره ها و اشیای مورد نیاز برای زندگی را درخانه ها رها کرده اند و با فرصتی که داشته اند درب خانه را با خشت بسته اند و به محلی دیگر رفته اند اما هیچ گاه باز نگشته اند.
محمد صدوقی، فعال گردشگری نیز در گفتگو با مهر در خصوص این شهر می گوید: شهر کوتوله های شهداد بدون شک یکی از اسرار آمیز ترین ابنیه های تاریخی و گردشگری کشور محسوب می شود.
شگفتیهایی که در کویر گرد هم آمده اند/ محور گردشگری شهداد
وی افزود: این شهر در مسیر گردشگری قرار گرفته است و در صورتیکه گردشگران بخواهند از این شهر کوچک بازدید کنند و در کوچه ها و خانه های بسیار کوچکی که کمتر از یک متر ارتفاع دارند قدم بزنند می توانند در یک روز شگفتیهای بسیاری را ببینند.
صدوقی افزود: شهر کوتوله ها تا شهر کرمان تنها یک ساعت فاصله دارد و برای رسیدن به این شهر باید از جاده قدیم کرمان ماهان به سمت سیرچ حرکت کنند و ابتدا از ارتفاعات سیرچ که در برخی قسمتها جاده آن شیب تندی دارد بگذرند بطوریکه در هر کیلومتر طی مسافت چندین متر نیز بر ارتفاع جاده افزوده می شود اما شرایط جاده بسیار خوب است پس از آن باید از یکی از بلند ترین تونلهای خاورمیانه بگذرند و پس از عبور از تونل ابتدا با پیست طبیعی اسکی سیرچ مواجه می شوند و پس از آن به دره زیبای سیرچ و چشمه ها و رودخانه زیبایش با باغهای انبوه می رسند که اقلیمی کاملا سردسیری است.
وی افزود: در این مکان مسافران می توانند از چشمه های آب گرم جوشان و مراکز اسکانش استفاده کنند و پس از طی مسافتی اندک و طی جاده به دشتی گرمسیر به نام شهداد می رسند که مملو از نخلستان و باغهای مرکبات است.
صدوقی افزود: شهر کوتوله ها در حاشیه و چسبیده به شهر شهداد قرار دارد اما این پایان ماجرا نیست زیرا مسافران پس از ورود به شهداد در نزدیکی عجایب زیبای کویر قرار می گیرند.